Memleket basshysy Q.K. Toqaevtyń «Ádiletti memleket. Birtutas ult. Berekeli qoǵam» atty Qazaqstan halqyna Joldaýyn 1 qyrkúıekte bárimiz zer salyp tyńdadyq. Bul Joldaýda bilim salasyna qatysty josparlar men mindetter aıtyldy. Atap aıtqanda, «Bilim alýǵa jyldyq ósimi 2-3 paıyz bolatyn jeńildetilgen nesıe de beriledi. Bul sharalar joǵary bilimniń qoljetimdiligin arttyryp qana qoımaı, qoǵamdaǵy áriptestik jáne ózara jaýapkershilik qaǵıdatyn nyǵaıta túsedi», sonymen qatar «Otandyq joǵary oqý oryndarynyń bilim sapasy artqan saıyn ondaǵy oqý aqysy da óse túsedi. Sondyqtan memleket ulttyq biryńǵaı testileýdiń nátıjesine jáne basqa da kórsetkishterge baılanysty bilim berý granttaryn ártúrli deńgeıde bólýdi josparlap otyr. Onyń kólemi 30-dan 100 paıyzǵa deıingi aralyqta bolady» dep kórsetildi.

Biz Qazaqstannyń oqý baǵasy tómen jáne stýdentterdi áleýmettik jaǵynan qoldaý jaǵy da tómen elge jatatynyn bilemiz. Qazaqstandyq joǵary oqý oryndarynyń kópshiliginde oqý aqysyn kóterý mańyzdy bolyp jatqany belgili, bıylǵy oqý jylynda kópshiligi aqysyn kóterdi de. Óıtkeni, ýnıversıtettik bilim men ǵylymdy jaqsartý maqsatymen materıaldyq bazany jańartý jáne joǵary kvalıfıkasıaly oqytýshylardy tartý qajettiginen týyndap otyrǵany sózsiz. Memleket úshin ekiniń birin tańdaý qajet. Birinshiden, joǵary oqý ornynyń básekege qabilettigin arttyrý úshin qarjylandyrýdy kóterý kerek, onyń ishinde oqytýdyń qunyn kóterý arqyly, ekinshiden, joǵary bilimniń qoljetimdik saıasaty turaqty bolý kerek.

Zertteýlerge qaraǵanda joǵary bilimdi qarjylandyrýǵa tórt jaq qatysady: memleket (salyq tóleýshiler), ata-analar, stýdentter jáne fılantroptar. Alaıda, memlekettik búdjet shekteýli bolǵandyqtan jáne oqý baǵasynyń ósýi stýdenttik bilim berý nesıelerine degen suranys ósip jatqany dáleldendi, bul stýdentterge ózderi derbes eńbekaqy tabatyn ýaqytqa deıin ýnıversıtetke tóleıtin qarajatynyń merzimin uzartýǵa múmkindik beredi. Qazaqstan konteksinde joǵary bilim úshin memleket úshten birin, úshten ekisin  ata-analar tólep jatqany belgili. Stýdentter men fılantroptar múldem tólemeıdi nemese óte az mólsherde tólep beredi. Degenmen de, stýdentterdiń ózi nesıe kómegimen ózderiniń jeke oqýyn qamatamasyz etýge qolaıly jaǵdaı jasasa mańyzdy bolady. Birinshiden, memlekettik granttar tek arnaıy mamandyqtarǵa ǵana bólinedi, sondyqtan stýdent óz qabiletine qaraı unatatyn mamandyqty tańdaı almaıdy, tek grant bolǵandyqtan sol mamandyqqa barýyna májbúr bolady. Ekinshiden, granttardy bólý úshin salalardy aıqyndaý tájirıbesi de minsiz emes. Ekonomıkalyq yntymaqtastyq jáne damý uıymynyń (OESR) ekspertteri bul faktini qazirgi júıeniń álsiz jaqtaryna jatqyzady. Al, memlekettik granttyń ıegeri oqý kezinde mamandyǵyn ózgertýge quqy joq, ózgertse, grantyn joǵaltady. Bilim nesıeleri stýdentterge oqýy úshin ózi tóleýge múmkindik beredi, nátıjesinde, óziniń qyzyǵýshylyǵy men qabiletine qaraı mamandyqty tańdaýǵa jol ashady. Sonymen qatar oqý nátıjesine degen jaýapkershiligin sezinedi. Sondyqtan Joldaýda stýdentterge «2-3 paıyz bolatyn jeńildetilgen nesıe berýdi» bekemdeýi quptarlyq nárse ári jastardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyrady dep bilemiz.

Prezıdent Joldaýda «Elimizde eńbekqor adam, kásibı maman eń syıly adam bolýǵa tıis. Osyndaı azamattar memleketimizdi damytady», - dep kórsetýi ár azamat óz eńbegimen damýǵa, qabiletin kórsetýge, tanys-tamyrsyz ósýine memlekettiń múmkindik jasaıtynyn bekemdedi dep oılaımyz. Demek, qatardaǵy qarapaıym eńbek adamynyń da jumysynyń jemisin kóre alatyny bizdi qýantatyny sózsiz. Joldaýda «Shyn máninde, eń bastysy – adal eńbek. Biz muny jete túsinetin urpaq tárbıeleýge tıispiz. Ideologıa jumysynda osyǵan basa mán bergen jón», - dep, bul oıdy odan ári qorytyndylady. 

Bizdiń fakúltettiń ereksheligine qatysty Joldaýda «Qandastardyń kóship kelýine jáne ishki mıgrasıaǵa qatysty saıasat túbegeıli ózgeredi. Bul oraıda, demografıalyq jáne ekonomıkalyq úrdisterdi eskerý kerek. Sondaı-aq, jalpyulttyq múddeni basshylyqqa alý óte mańyzdy» degen tapsyrmasy nazar aýdararlyq dep sanaımyn.

Qazaqstandaǵy ishki jáne syrtqy mıgrasıa máselesi jyl saıyn ózekti bolyp keledi. QR álemdegi eńbek mıgranttaryn qabyldaý boıynsha 9-shy orynda eken. Qazaqstannyń álemdegi terıtorıalyq ornalasýynyń ózi álemdik jáne aımaqtyq mıgrasıayq úderisterden shet qalýǵa múmkindik bermeıdi. Halyqaralyq jáne Qazaqstandyq sarapshylardyń taldaýy boıynsha Qazaqstan arzan jumys kúshine qaraǵanda sapaly, joǵary kvalıfıkasıaly mamandarǵa muqtaj ekeni belgili.

Statısıka boıynsha shetel mamandarynyń sany jyldan-jylǵa ósip kele jatqanyn baıqaımyz. Sheteldik jumys kúshiniń Qazaqstandaǵy úlesi boıynsha Túrkıa, Qytaı, Ulybrıtanıa, Indıa, Italıa jáne Reseı memleketteri kóshbasshy bolyp tabylady.

Osy oraıda Joldaýda Prezıdent «Jastar naqty bir mamandyqtyń qyr-syryn jetik bilýge umtylǵany jón. Óz salasynyń sheberine árdaıym suranys bolady. Óskeleń urpaq Qazaqstanda ǵana emes, ózge elderde de básekege qabiletti bolýy kerek» degen sózderine qulaq asqanymyz jón.

İs júzinde shetel azamattarynyń, Qazaqstan azamattarynyń jáne azamattyǵy joq adamdardyń, sondaı-aq laýazymdy adamdardyń respýblıkanyń kóshi-qon zańnamasyn buzý faktileri kóptep kezdesedi. Zańsyz kóshi-qon problemasy búkil álem jurtshylyǵy úshin turaqtylyq pen qaýipsizdikke qater tóndire otyryp, álemdegi júrip jatqan úderister aıasynda barǵan saıyn aıqyn kórinisterge ıe bolýda. Bul rette Qazaqstan zańsyz kóshi-qonnyń transulttyq arnalarynyń túıindi aralyq býyny bolyp sanalady, bul birinshi kezekte respýblıkanyń tikeleı Eýropa elderine barar jolda ornalasqan erekshe geografıalyq jaǵdaıymen, sońǵy on jyldyqta jańa halyqaralyq áýe, temir jol reısteriniń ashylýymen, memleketaralyq ekonomıkalyq, gýmanıtarlyq, mádenı jáne dinı almasýdyń jan-jaqty damýymen, elimizdiń memlekettik organdarynyń keıbir ókilderiniń jemqorlanýymen, kóship kelýdi baqylaý júıesiniń jetildirilmegendigine, sondaı-aq shekaranyń aıtarlyqtaı uzaqtyǵymen, TMD elderimen erkin júrip-turý tártibiniń saqtalýymen baılanysty.

Kóship kelý aǵynynyń el ekonomıkasynyń damýyna, demografıalyq ahýalyna jáne kóshi-qon qaýipsizdigin qamtamasyz etýge oń yqpal etýi kóp jaǵdaıda bul saladaǵy der kezindegi jáne durys sheshimderdi qabyldaýǵa baılanysty. Bul saladaǵy negizgi mindetter zańsyz kóshi-qonnyń jolyn kesý jónindegi sharalardy kúsheıtý ǵana emes, sonymen birge zańdy eńbek kóshi-qonyn ulǵaıtý jáne jumys istep júrgen kóship kelýshilerdi zańdastyrý bolyp tabylady. Tutas alǵanda kóshi-qon prosesteri barysyndaǵy adam quqyqtarynyń ahýalyn taldaý júrgizilip jatqan jumystarǵa qaramastan memlekettik organdardyń jáne laýazymdy adamdardyń zańdylyq pen adam quqyqtaryn buzýynyń jeke faktileri kezdesetinin kórsetip otyrǵany belgili.

Qoryta aıtqanda, Prezıdent Q.K. Toqaevtyń «Ádiletti memleket. Birtutas ult. Berekeli qoǵam» atty Qazaqstan halqyna Joldaýy óz ataýyna saı boldy, ári Prezıdent ózi aıtqan «tyńdaıtyn memleket» degen paıymdamasyn odan ári jalǵastyrǵanyn baıqaımyz. Shyn mánisinde, bizdiń el bereke-birliktegi qoǵamdy nyǵaıtý kerek ekenin bárimiz de jaqsy túsinemiz.

Begalıeva A.K.

Ál-Farabı atyndaǵy JOO-ǵa deıingi bilim berý fakúltetiniń

aǵa oqytýshysy